Probiyotik takviyeleri, günümüzde birçok sağlık sorununda, özellikle sindirim sistemi ve immün sistem (bağışıklık sistemi) rahatsızlıkları yaşayan bireylere sağlık profesyonelleri tarafından her geçen gün daha fazla önerilen tedavi edici müdahalelerdir. Bu nedenle geçtiğimiz 20 yılda kullanımları giderek artmıştır. Probiyotiklerin sağlık üzerine olumlu etkileri birçok çalışmada gösterilmiştir. Ancak sağlıklı bir diyette probiyotiklerin rolü konusunda kanıta dayalı bilgi ihtiyacı devam etmektedir.
Mikrobiyota nedir?
Probiyotiklerden konuşuyorsak öncelikle bahsedilmesi gereken kavram mikrobiyota. Vücudumuzda yaşayan mikroorganizmalar topluluğuna mikrobiyota denmektedir. Mikrobiyotamız parmak izlerimiz gibidir. Bu nedenle tek bir sağlıklı mikrobiyotadan bahsetmek mümkün değildir. Sağlıklı bir mikrobiyotada bulunan mikroorganizmalar bir denge halindedir.
Bu dengenin bozulması “disbiyozis” olarak adlandırılır ve bu durum hastalıklara zemin hazırlar.
Probiyotik nedir?
Probiyotikler, yeterli miktarda alındıklarında, bağırsağa tutunabilen, çoğalabilen ve bu sayede konakçı için olumlu sağlık etkileri oluşturabilen canlı mikroorganizmalardır. Bakterilerden bahsedildiğinde akla çoğunlukla zararlı etkileri gelse aslında birçoğu vücut için oldukça yararlıdır. Bu yararlı bakterilerin bazı faydaları: besinlerin sindirimine yardımcı olmak, hastalığa neden olabilecek hücreleri yıkmak, vitamin sentezlemek gibi sıralanabilir. Aynı zamanda yararlı bakteriler, bağırsakta zararlı mikroorganizmaların tutunmasına engel olur. Piyasada satışa sunulan probiyotikler içerisinde farklı bakterileri barındırmaktadır. Herkesin mikrobiyomunun farklı olduğu düşünüldüğünde bir kişiye iyi gelen probiyotik, bir diğeri için yararlı olmayabilir.
Prebiyotik nedir?
Prebiyotikler, basitçe probiyotiklerin besinidir. Normalde sindirim enzimlerimizin etki edemediği çeşitli besin bileşenleri prebiyotikleri oluşturur. Diyette yer alan lif ya da posa olarak isimlendirdimiz besinler, prebiyotikleri oluşturur. Ancak her lif kaynağı prebiyotik değildir, bir besin bileşeninin prebiyotik olarak adlandırılabilmesi için seçici olarak yalnızca yararlı olan bakterilerce (probiyotiklerce) tüketilebiliyor olması gereklidir. Yani, evet bakteriler de yiyecek seçer!
Sinbiyotik nedir?
Sinbiyotik ürünler, probiyotik ve prebiyotikleri bir arada içeren ürünlerdir.
Postbiyotik nedir?
Postbiyotikler, canlı bakteriler tarafından salgılanan enzimler, peptitler gibi çeşitli metabolik yan ürünlerdir. Antiinflamatuar, immünomodülatör, anti-obezojenik, antihipertansif, hipokolesterolemik, anti-proliferatif ve antioksidan aktivitelere sahiptirler. Kefir, yoğurt, turşu gibi fermente gıdalar postbiyotikleri içermektedir.
Hangi hastalık durumlarında probiyotik kullanılıyor?
Probiyotiklerin tedavi amacıyla kullanıldığı hastalıklar arasında diyare (ishal, özellikle antibiyotik kullanımı ile gelişen), konstipasyon (kabızlık), inflamatuar bağırsak hastalıkları, irritabl bağırsak sendromu (huzursuz bağırsak sendromu), mayaların neden olduğu enfeksiyonların tedavisi, laktoz intoleransı, egzama gibi cilt rahatsızlıkları, mide ve solunum yolu enfeksiyonları, alerji ve astım, romatoid artrit yer almaktadır. Ancak her hastalık durumu için etkili olan probiyotik farklıdır. Tedavi amacı ile probiyotik kullanımı mutlaka hekim önerisi doğrultusunda olmalıdır. Hastalık durumlarında yanlış probiyotik kullanımı, hastalığın şiddetini artırabilir ya da yan etkilere neden olabilir. Kanıtlar sınırlı olsa da özellikle bağışıklık sistemi baskılanmış bireylerde daha ciddi yan etkiler görülebilmektedir.
Probiyotik Kullanımı Ne kadar sürede etki ediyor?
Besin takviyeleri ya da probiyotikler gibi suplemanlar (takviyeler) insanlar arasında oldukça popüler çünkü biz büyük sorunlara kolay çözümler arıyoruz. Ancak ne yazık ki bu pek mümkün değil. Tedavi edici olarak kullanıldıklarında, probiyotiklerin aynı antibiyotikler gibi düzenli olarak (hekiminizin önerisi doğrultusunda) kullanılması gerekiyor. Yine de kesin tedavi yöntemleri olmadığı ve bireysel faktörler nedeniyle olumlu bir etki görememeniz mümkün.
Herkes Probiyotik Kullansın Mı?
Probiyotikler bu kadar yararlı ise o zaman hepimiz alıp, bu destekleri kullanmalı mıyız? Öncelikle probiyotik ya da diğer herhangi bir takviye kullanımı mutlaka uzman kontrolünde olmalıdır. Hiçbir sağlık sorunum yok yine de probiyotik kullanmalı mıyım? Bu sorunun ayrıntılı cevabına “Sağlıklı Bireyler Probiyotik Kullanmalı Mı?” başlıklı yazımda yer verdim.
Çilek tadında günler dilerim.
Uzman Diyetisyen Ece ÇELİK
Kaynaklar ve Okuma Listesi
1. Khalesi S, Bellissimo N, Vandelanotte C, Williams S, Stanley D, Irwin C. A review of probiotic supplementation in healthy adults: helpful or hype? European journal of clinical nutrition. 2019;73(1):24-37. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29581563/
2. Aguilar-Toalá J, Garcia-Varela R, Garcia H, Mata-Haro V, González-Córdova A, Vallejo-Cordoba B, et al. Postbiotics: An evolving term within the functional foods field. Trends in Food Science & Technology. 2018;75:105-14.
3. Sanders M, Merenstein D, Merrifield C, Hutkins R. Probiotics for human use. Nutrition bulletin. 2018;43(3):212-25.
4. Sharifi-Rad J, Rodrigues CF, Stojanović-Radić Z, Dimitrijević M, Aleksić A, Neffe-Skocińska K, et al. Probiotics: Versatile bioactive components in promoting human health. Medicina. 2020;56(9):433.
5. Taibi A, Comelli EM. Practical approaches to probiotics use. Applied Physiology, Nutrition, and Metabolism. 2014;39(8):980-6.
6. Morelli L, Capurso L. FAO/WHO guidelines on probiotics: 10 years later. Journal of clinical gastroenterology. 2012;46:S1-S2.
7. Raina SK. State of the globe: Probiotics: The “good bacteria” may help healthy people but can these be recommended formally? Journal of Global Infectious Diseases. 2020;12(3):117.
8. Kerry RG, Patra JK, Gouda S, Park Y, Shin H-S, Das G. Benefaction of probiotics for human health: A review. Journal of food and drug analysis. 2018;26(3):927-39.